در این مقاله به بررسی اثر امواج الکترومغناطیس بر آفات گیاهی می پردازیم. کاربرد علم الکترومغناطیس و امواج الکترومغناطیس در حوزه‌های مختلف اعم از پزشکی، صنعت و کشاورزی همین اواخر مورد توجه قرار گرفته است. اما در حقیقت این علم قدمتی دیرینه دارد. امواج الکترومغناطیس بخشی از علم فیزیک است که بیش از ۱۳۰ سال پیش توسط ماکسول تدوین شده و نخستین آزمایش ها روی امواج الکترومغناطیس توسط محققی به نام هرتز انجام شد.
اولین خدمت علم امواج الکترومغناطیس به بشر، مخابرات بود که توانست ارتباطات میان انسان‌ها را متحول کند. امروزه امواج الکترومغناطیس به حدی در زندگی انسان نفوذ کرده است که نمی توان به هیچ شکلی آن را از زندگی حذف کرد. در قطعات الکترونیکی اتومبیل های مدرن و امروزی، سیستم‌های ناوبری، تلفن های همراه، ستاره‌شناسی و حتی در ماکروفرهای خانگی این علم کاربرد دارد؛ اما در کنار رشد روز افزون این علم در زندگی، شاخه جدیدی از آن تحت عنوان بیوالکترومغناطیس هم ایجاد شده که اثرات متقابل امواج الکترومغناطیس روی بافت‌های زنده را مورد بررسی قرار می‌دهد.
در این ارتباط، طرح جدیدی با هدف دفع حشرات و آفات گیاهی به کمک امواج الکترومغناطیسی در دانشگاه علم و صنعت مورد توجه قرار گرفته است. در این باره با دکتر احمد چلداوی، عضو هیات علمی و رئیس دانشکده برق این دانشگاه گفت و گویی انجام داده‌ایم که شما را به خواندن آن دعوت می‌کنیم.
در حقیقت این طرح، یک طرح مصوب نیست بلکه یک موضوع تحقیقاتی است که با هزینه شخصی روی آن کار می‌کنیم و منابع مالی حمایتی در اختیار ما قرار نگرفته است. سال ۱۹۹۶ در کنفرانسی که در کشور هند برگزار شد، شرکت کردم. در هند، عده‌ای روی این طرح کار می‌کردند و به این ترتیب ایده اولیه استفاده از امواج برای دفع آفات گیاهی در کشاورزی مورد توجه من قرار گرفت.
با توجه به حساسیتی که هندی‌ها روی برنج داشتند و با در نظر گرفتن این‌که تولید برنج و گندم در هند از اهمیت زیادی برخوردار است، محققان هندی در این زمینه تحقیقاتی را انجام داده بودند. به این فکر افتادیم که بررسی کنیم ببینیم چطور می‌توان از امواج الکترومغناطیسی به جنگ آفات مزارع کشاورزی رفت. براساس تحقیقاتی که در این زمینه انجام دادیم، متوجه شدیم آلودگی امواج الکترومغناطیس روی گیاهان، حشرات و به طور کلی روی بافت موجودات زنده اثر می‌گذارد. این بافت زنده می‌تواند بافت انسانی، گیاهی وحیوانی یا حشرات باشد.
به این ترتیب، باب تحقیقات جدیدی در دانشگاه گشوده شد و رشته تحقیقاتی جدیدی تحت‌عنوان بیوالکترومغناطیس راه‌اندازی شد. با دانشگاه بقیه‌الله تماس گرفتیم و قرار بر این شد این دانشگاه با دانشگاه علم و صنعت در این زمینه همکاری داشته باشد. بر این اساس، دانشجویان در زمینه‌های مختلف روی این موضوع، تحقیقاتی را انجام دادند. برای مثال، مطالعه دانشجویی در زمینه تاثیر امواج الکترومغناطیس بر رشد برنج در مزارع شمال را انجام داد. دانشجوی دیگری اثر امواج الکترومغناطیس بر سوسک‌ها را مورد بررسی قرار داد. در این آزمایش سوسک‌ها از لوله‌ای عبور می‌کردند که به دو لوله دیگر راه داشت. در یکی از این لوله‌ها امواج الکترومغناطیس وجود داشت، اما در لوله دیگر اثری از امواج الکترومغناطیس یافت نمی‌شد پس از آن تاثیر این امواج روی سوسک‌ها و شاخک‌های آنها مورد بررسی قرار گرفت؛ بنابراین به این نتیجه رسیدیم اگر یک حشره توانایی احساس امواج الکترومغناطیس را دارد پس این امکان وجود دارد که بتوان به این طریق با این حشره صحبت کرد یا به آن امر و نهی کرد. تحقیقات ما نشان داد در مرکز تحقیقات کشاورزی نیز با هدف مبارزه با سن گندم ـ که از آفات اصلی مزارع کشاورزی است ـ‌در این زمینه تحقیقاتی انجام می‌شود. نتایج بدست آمده از این یافته‌ها نشان‌دهنده این بود که با کمک امواج الکترومغناطیس و بدون استفاده از سموم شیمیایی می‌توان آفات برنج و گندم را تحت‌تاثیر قرار داد. اما این که استفاده از این امواج تا چه اندازه می‌تواند روی آفات تاثیرگذار باشد موضوعی است که همچنان مستلزم انجام تحقیقات بیشتر در این زمینه است. به هر حال با قطعیت می‌توانیم بگوییم استفاده از این امواج می‌تواند در از بین بردن سن گندم تاثیرگذار باشد.
قطعا روی بافت گیاه هم تاثیر می‌گذارد. همان‌طور که اشاره شد، دانشجویی در زمینه تاثیر امواج الکترومغناطیس در مزارع شمال کشور تحقیقاتی را انجام داد و متوجه شد این امواج می‌تواند رشد گیاه را هم تحت‌تاثیر خود قرار دهد. این‌که این امواج بر روند رشد گیاه چه تاثیری دارد یا به‌عبارت دیگر رشد گیاه را کم می‌کند یا زیاد به عوامل متعددی بستگی دارد. آنچه حائز اهمیت است این که این امواج روی گیاه هم تاثیرگذار است و چه موجب کاهش رشد شود، چه موجب افزایش آن، می‌تواند بافت گیاه را تحت‌تاثیر قرار دهد و موجب تغییر خصوصیات برنج یا گندم شود. با توجه به صحبت‌های شما این ترس ایجاد می‌شود وجود امواج الکترومغناطیس در کنار ما و اجتناب ناپذیری از حضور آن در زندگی می‌تواند تهدیدی علیه سلامت باشد. البته این درست است. امواج الکترومغناطیس بافت بدن انسان را هم تحت‌تاثیر خود قرار می‌دهد، اما جای نگرانی و ترس نیست. در حال حاضر، ما ملزم به زندگی در کنار عوامل مختلفی مانند آلودگی هوا هستیم. ضرر امواج الکترومغناطیس از ذرات معلق موجود در هوا به مراتب کمتر است؛ اما با توجه به این موضوع تاثیر امواج بر سلامت شهروندان باید مورد توجه متولیان امر قرار گیرد. نامه‌هایی مبنی بر لزوم توجه به این موضوع به شهرداری‌های کلانشهرها ارسال شده است. ماه گذشته سمیناری با موضوع بهداشت الکترومغناطیس شهروندان در دانشگاه علم و صنعت برگزار شد و از موسسات مختلف در کشور دعوت به عمل آمد درباره این مقوله جدید و حساس هم‌اندیشی شود. در این دانشگاه آزمایشگاهی با هدف اندازه‌گیری تاثیر‌گذاری امواج تلفن همراه بر بافت مغز راه‌اندازی شده که صرفا در این زمینه فعالیت می‌کند.
در حال حاضر در چه حوزه‌هایی از صنعت ،از رشته بیوالکترومغناطیس استفاده می‌شود؟ بیوالکترومغناطیس بسیار پیچیده و در عین حال جذاب است. برای مثال یکی از دانشجویان دانشگاه علم و صنعت در زمینه درمان سرطان سینه با استفاده از امواج الکترومغناطیس تحقیقاتی را انجام داده است. در این صورت می‌توان به روشی هدفمند و بدون این که این امواج به پوست آسیبی برساند، بافت سرطانی را هدف قرار داد. درست شبیه به فرآیندی که در آن امواج لیزری سلول‌های خاصی را هدف قرار می‌دهند. به این ترتیب، فقط بافت سرطانی هدف قرار گرفته و از بین می‌رود. هایپرترمینال، موضوع درمان بیماری‌ها به کمک امواج الکترومغناطیس است که امید جدیدی را درمان بیماری‌های سرطانی ایجاد کرده است.
اساسا این امواج چه خصوصیاتی دارد که موجب گسترش کاربرد آن در زمینه‌های مختلف شده است؟ ماهیت امواج الکترومغناطیس با انواع مختلف امواج مکانیکی متفاوت است. شاید تصور کنید این موج مانند موجی است که با ضربه زدن به آب ایجاد شده و حرکت می‌کند؛ اما موج الکترومغناطیس تنها موجی است که برای انتشار به محیط مادی نیاز ندارد. به عبارت دیگر در خلأ هم می‌تواند منتشر شود. این امواج برخلاف امواج مکانیکی امواجی عرضی است و این ویژگی ماهیت آنها را متفاوت می‌سازد.
آیا استانداردهایی برای تضمین سلامت انسان‌ها در برابر امواج الکترومغناطیس تدوین شده است؟ در حال حاضر فعالیت اپراتور سوم تلفن همراه هم آغاز شده و شاید اپراتور دهم هم در آینده‌ای نه‌چندان دور فعالیتش را آغاز کند. به این ترتیب دور از انتظار نیست تعداد کاربران تلفن همراه از ۴۰ میلیون به ۱۰۰ میلیون افزایش پیدا کند.
آیا این شرکت‌ها می‌توانند بدون هیچ استانداردی در هر منطقه‌ای دکل‌هایBTS را نصب کنند؟ آیا نباید مرجعی بر فعالیت این اپراتورها نظارت داشته باشد و محدوده‌ای را برای نصب دکل‌ها در نظر بگیرد؟ در نزدیکی مدارس، بیمارستان‌ها و خانه‌های سالمندان نباید BTS نصب شود.
علاوه بر دکل‌های مخابراتی اساس عملکرد ماهواره‌های مخابراتی ، ناوبری و حتی ماکروفرهای داخل آشپزخانه هم امواج الکترومغناطیس است. از این امواج چگونه می‌توانیم در امان باشیم؟ ماکروفر از منابع خانگی برای تشعشع امواج الکترومغناطیس است. در تلفن‌های بی‌سیم و بسیاری از تجهیزات الکترونیکی که در داخل خودروها از آن استفاده می‌شود نیز ردپایی از این امواج یافت می‌شود. خطوط انتقال برق فشار قوی هم منبعی است که امواج الکترومغناطیس تولید می‌کند. در این محدوده میزان تشعشع امواج به سه‌برابر محدوده استاندارد افزایش می‌یابد. این فرهنگ باید نهادینه شود تا شهرداری موظف شود در فاصله‌ای از خطوط انتقال فشار قوی مجوزی برای ساخت واحدهای مسکونی صادر نکند یا زیر خطوط فشار قوی پارکی احداث نشود.
چه افرادی از گروه‌های پرخطر هستند که باید در مقابل تشعشع این امواج از خودشان بیشتر مراقبت کنند؟ مبتلایان به بیماری‌های قلبی که ملزم به استفاده از ضربان‌سازها هستند و همچنین افرادی که باتری قلبی دارند در مقابل این تشعشعات آسیب‌پذیرترند؛ چرا که این امواج می‌تواند در عملکرد قلب آنها اختلال ایجاد کند. در مواردی دیده می‌شود این امواج در عملکرد قلب بیماران اختلال ایجاد کرده و آنها را در معرض خطر قرار می‌دهد. وقتی اتومبیل‌هایی که سیستم ترمزشان الکترونیکی است از کنار دکل‌های BTS، کابل فشار قوی یا مرکز رادار عبور می‌کنند سیستم ترمزشان دچار اختلال می‌شود؛ بنابراین باید در عین حال که از این امواج استفاده می‌کنیم اثرات و پیامدهای منفی آن را تا حد امکان به حداقل برسانیم. آگاه‌سازی و تعیین استانداردهای مناسب می‌تواند نقش مهمی در کاهش این پیامدها داشته باشد. سلامت مردم مهم‌ترین سرمایه است و برای حفظ آن باید هزینه‌ای را اختصاص داد.
آیا محدودیت در استفاده از ابزارهایی که موجب تشعشع این امواج می‌شود راهکار مناسبی برای در امان‌ماندن از این امواج است؟ من به عنوان یک دانشگاهی توصیه می‌کنم آموزش بیوالکترومغناطیسی مورد توجه قرار گرفته، فرهنگسازی در اولویت قرار گیرد و برای مسئولان، سلامت مردم نسبت به بودجه‌هایی که باید اختصاص داده شود، ترجیح داده شود.
اما و اگرها درباره دکل‌های BTS اگر پرسیده شودچگونه می‌توان تاثیر امواج تلفن همراه را روی مغز کاهش داد می‌گویم می‌توانید از روش‌های مختلفی برای این کار کمک بگیرید برای مثال می‌توانید از موادی که قابلیت جذب این امواج را دارند، استفاده کنید یا آنتن خاصی طراحی شود که مانع از تمرکز امواج روی مغز شود. بنابراین راهکارهای تخصصی برای در امان ماندن از آسیب این امواج وجود دارد که البته هر کدام از این راهکارها هزینه‌هایی را به همراه دارد. اگر شرکتی بخواهد این هزینه را متقبل شود، قیمت نهایی گوشی که به بازار عرضه می‌کند به دوبرابر افزایش پیدا می‌کند و به همین دلیل بسیاری از شرکت‌ها حاضر به پرداخت چنین هزینه‌ای نمی‌شوند؛ بنابراین راهکارهایی برای این کار وجود دارد. یکی از این راهکارهای قانونمندشده نصب دکل‌های BTS تلفن‌های همراه در داخل شهرهاست. در حال حاضر، خدمات تلفن همراه به بخش خصوصی واگذار شده است و این شرکت‌ها باید در این خصوص پاسخگو باشند. گاهی این شرکت‌ها با در دست داشتن نامه‌ای مبنی بر بی‌خطر بودن دکل‌های BTS اقدام به نصب این دکل‌ها بر پشت‌بام خانه‌های شخصی می‌کنند. لازم است همه BTSها یک به یک در محل تست شود برای مثال ممکن است یک BTS در بیابان تاثیری نداشته باشد، اما همین BTS در مجاورت BTSهای دیگر در وسط شهر تاثیر‌گذاری بیشتری داشته باشد؛ بنابراین این دکل‌ها ـ که در حال حاضر بزرگ‌ترین منبع ایجاد تشعشات خطرناک در داخل شهرهاست ـ باید تست شده و سلامت آنها در محلی که نصب شود مورد تائید قرار گیرد. به نظر می‌رسد لازم است استانداردی تصویب شود که براساس آن تا محدوده‌ای در فاصله این دکل‌ها هیچ خانه‌ای احداث نشده و این محدوده به فضای سبز اختصاص داده شود.
