در حالی که به گفته بسیاری از کارشناسان تشعشعات ناشی از دکل های فشار قوی برق اثرات سوئی مانند سرطان بر سلامت افراد می گذارد و حتی می تواند به سرطان خون منجر شود. بی توجهی برخی مسئولان و شهروندان در مشهد نسبت به رعایت حریم دکل های برق و جلوگیری از ساخت و ساز در مجاورت این دکل ها، سبب شده است سلامت عده ای از شهروندان به خطر بیفتد. هر چند قانون حریم خطوط انتقال انرژی برق سال ۱۳۴۷ به تصویب رسیده است، و با توجه به تحقیقات علمی دامنه این حریم باید توسعه یابد، اما رعایت همین حریم موجود نیز مورد توجه قرار نمی گیرد. بر اساس قانون، شهرداری وظیفه جلوگیری از ساخت و سازهای غیرمجاز و ارائه مجوز برای ساخت و ساز در خارج از حریم تأسیسات سازمان ها را بر عهده دارد، در حالی که شرکت برق، عهده دار حفاظت از حریم تأسیسات خود است. وظیفه نظارت و کنترل عوامل تهدید کننده سلامت مردم نیز بر عهده محیط زیست و معاونت بهداشتی است اما هر کدام از این سازمان ها در انجام وظیفه خود به نوعی کوتاهی می کنند. خراسان در این گزارش به چرایی استقرار دکل های فشار قوی برق در مناطق مسکونی و پاسخ دستگاه های مسئول به این موضوع پرداخته است. سکونت چندین خانواده در همسایگی دکل های فشار قوی برق در انتهای منطقه نه دره، بازی کودکان در زیر این نوع دکل ها در شهرک طرق، تجاوز به حریم خطوط و دکل های فشار قوی و مجاورت با امواج الکترومغناطیسی ذهنم را مغشوش می کند.
حریم خطوط انتقال انرژی برق بر اساس قانون سازمان برق ایران در سال ۱۳۴۷، حریم خطوط به ۲ دسته «حریم درجه یک» و «حریم درجه ۲» تقسیم بندی شده است. در مورد حریم درجه یک اقدام به هر گونه عملیات ساختمانی و ایجاد تأسیسات مسکونی، دامداری یا باغ، درختکاری و انبارداری تا هر ارتفاع ممنوع است. فقط زراعت فصلی و سطحی و حفر چاه و قنات و راهسازی و شبکه آبیاری با اجازه وزارت نیرو و رعایت اصول حفاظتی مجاز است. آن هم مشروط بر این که سبب ایجاد خسارت برای تأسیسات خطوط انتقال نشود. اما در حریم درجه ۲، فقط ایجاد تأسیسات ساختمانی اعم از مسکونی، صنعتی و مخازن سوخت، تا هر ارتفاع ممنوع است. با وجود این قانون، گسترش بی رویه شهر و نظارت ناکافی بر ساخت و سازها در این حریم هم چنان ادامه دارد.
یک کارشناس ارشد محیط زیست با اشاره به برخی تحقیقات علمی انجام شده در جهان می گوید: برخی دانشمندان وجود رابطه بین انواعی از میدان های الکترومغناطیسی و سرطان خون در کودکان را تأیید می کنند و اعلام کرده اند: کابل ها و دکل های برق فشار قوی می توانند سبب بروز سرطان های خون در کودکان شوند. مهری رضایی می افزاید: در تحقیق و پژوهش اخیری که در انگستان انجام شده است، حدود ۲۹ هزار نفر که پیش از ۱۵ سالگی به سرطان مبتلا شده اند، با گروه کنترلی که از لحاظ جنسیت، تاریخ تولد و منطقه تولد با افراد مبتلا به سرطان مشابهت داشته اند، مقایسه شده اند. وی ادامه می دهد: در این پژوهش محل زندگی افراد جامعه نمونه در محدوده یک کیلومتری خطوط برق ۲۷۵ و ۴۰۰ کیلو واتی بوده است. این تحقیقات نشان داده است امکان ابتلا به سرطان خون در کودکانی که در محدوده ۲۰۰ متری خطوط برق زندگی می کنند، ۶۹ درصد بیش از کودکانی است که در فاصله بیش از ۶۰۰ متری خطوط برق زندگی می کنند.
معاون سابق محیط انسانی سازمان محیط زیست نیز در گفت و گو با ما می گوید: بر اساس گزارش های به دست آمده و تحقیقات انجام شده، فراوانی امواج الکترومغناطیسی که در پی نصب دکل های فشار قوی در مناطق مسکونی منتشر می شود، باعث بروز مشکلات خونی و مغزی برای ساکنانی که در حاشیه میدان مغناطیسی تأثیرگذار این امواج زندگی می کنند، شده است. دکتر اصیلیان می گوید: با توجه به تأثیرات زیان بار این امواج که از سوی بسیاری از مراجع علمی به اثبات رسیده، لازم است راهکارهای اساسی برای کاهش تأثیرات زیان بار این امواج در کشور اتخاذ شود.
نتایج تحقیقات دانشگاه تربیت مدرس این عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس به تحقیقات انجام شده در این دانشگاه اشاره و تصریح می کند: اثرات زیان بار این امواج بسته به نوع و شدت میدان آن ها متفاوت است اما در مجموع عوارضی از جمله اختلالات خونی و مغزی ناشی از این امواج در افرادی که به طور مداوم در معرض این امواج هستند به اثبات رسیده است. وی با اشاره به اجرای طرح سنجش امواج الکترومغناطیسی در تهران در سال ۸۸ می گوید: این طرح برای بررسی وضعیت امواج الکترومغناطیس و امواج رادیویی انجام شده است. اما با توجه به این که هم اکنون سمتی در سازمان محیط زیست ندارم و نتایج این طرح نیز منتشر نشده است از نتیجه آن اطلاعی ندارم.
وی نتایج به دست آمده از این طرح را به سایر کلان شهرها نیز قابل تعمیم می داند و می افزاید: با توجه به عوارض و تأثیرات سوء خونی و مغزی امواج الکترومغناطیس که بیشتر توسط دکل های برق فشار قوی تولید می شود، این دکل ها بر اساس استانداردهای جهانی باید دور از مناطق مسکونی احداث شود. وی با بیان این که اثرات این امواج کودکان و نوجوانان را بیش از هر گروه سنی دیگری تهدید می کند، می گوید: با توجه به این که گلبول های سفید و قرمز خون در سنین کودکی و نوجوانی در حال رشد هستند، هرگونه موتاسیون و جهش خونی می تواند به بروز اختلالات خونی و حتی انواع سرطان منجر شود.
لزوم تجدید نظر در قانون حریم خطوط انرژی برق دکتر اصیلیان با اشاره به رعایت نکردن حریم خطوط انتقال برق به دلیل نظارت ناکافی دستگاه های مسئول و رشد بی رویه شهرها تصریح می کند: این در حالی است که بر اساس یافته های پزشکی باید در قانون حریم خطوط برق فشار قوی هم تجدید نظر شود و حریم ها بسته به میزان ولتاژ برق توسعه یابد.
شرکت برق مسئول حفظ حریم دکل هاست کارشناس بهداشت حرفه ای مرکز بهداشت استان نیز در گفت وگو با ما می گوید: عوارض امواج الکترومغناطیسی بر اساس میزان و مدت زمان مواجهه، جنس، سن و حساس بودن افراد سنجیده می شود ولی ممکن است افرادی که حساس (دچار بیماری خاصی) هستند حتی اگر در حد مجاز در مجاورت امواج الکترومغناطیس قرار گیرند، دچار مشکل شوند. «مهندس فرشید وفا» با بیان این که مسئولیت حفظ حریم دکل های فشارقوی برق بر عهده شرکت برق است می افزاید: در صورتی که شرکت برق بخواهد در نزدیکی مناطق مسکونی دکل نصب کند یا شهرداری مجوز ساخت بنایی را در مجاورت دکل بدهد یا شهروندان درخواست دهند، مرکز بهداشت میزان امواج الکترومغناطیسی را می سنجد. وی تصریح می کند: بر اساس استاندارد اگر حریم لازم رعایت شود، برای افرادی که حساسیت چندانی ندارند، مشکلی به وجود نمی آید.
استانداردهای بین المللی وی در پاسخ به این سوال که محدوده استانداردهای جهانی دامنه حریم دکل ها چقدر است می گوید: استاندارد جهانی مرز ایمنی را بیشتر مد نظر قرار داده و دامنه حریم دکل ها بیشتر از استاندارد کشور ما تعیین شده است. وی هم چنین می گوید: شهرداری که مجوز ساخت وساز می دهد و شرکت برق که وظیفه حفظ حریم از تاسیسات را بر عهده دارد، باید بر اساس فرآیندهای کاری نقش خود را در خصوص سلامتی شهروندان به خوبی انجام دهند.
وظیفه اداره کل حفاظت محیط زیست استان یکی از نکات اساسی در احداث تاسیسات و شرکت ها از جمله نصب دکل های انتقال برق، توجه به مسائل زیست محیطی است. اینک سوالی که مطرح می شود این است که آیا اداره کل محیط زیست استان، نظارت کافی بر عملکرد شرکت برق دارد؟ معاون محیط انسانی اداره کل محیط زیست استان در پاسخ به این سوال می گوید: تاسیساتی مثل نیروگاه با توجه به ارزیابی های زیست محیطی ایجاد می شود. خطوط انتقال برق نیز معمولا از کوتاه ترین مسیر و دور از مناطق مسکونی عبور می کند. “مهندس قادری” می افزاید: علاوه بر این، حریمی بر اساس شدت ولتاژ در خطوط پیش بینی شده است که بر اساس آن، اجازه ساخت وساز در آن حریم به کسی داده نمی شود. وی با تاکید بر این نکته که بر اساس قانون، حفاظت از حریم تاسیسات و خطوط انتقال برق بر عهده وزارت نیرو (شرکت برق) است، ادامه می دهد: چون در شهر مشهد دکل های فشار قوی برق در بزرگراه ها یا بلوارها قرار دارد، حریم آن ها به خودی خود رعایت می شود.
وی در پاسخ به این سوال که چرا در برخی مناطق حاشیه شهر این حریم رعایت نشده و چه کسی پاسخگوی به خطرافتادن سلامت مردم است، می گوید: حاشیه نشینی و ساخت وساز غیرمجاز معضل مشهد است. شهرداری و شرکت های خدماتی نیز درگیر این مشکل هستند. قادری با بیان این که نمی توان به وضعیت مناطق حاشیه نشینی به عنوان معیار اشاره کرد، اضافه می کند: هر کسی که به حریم قانونی تاسیسات شرکت برق تعرض کرده باشد،خودش مسئول حفظ سلامتی است ضمن این که حفظ حریم و حفاظت از تاسیسات بر عهده اداره متولی آن تاسیسات است. در صورت هرگونه دخل و تصرف قانونا باید معترض و مدعی بازپس گیری حریم باشد. وی از اجرای طرح سنجش امواج الکترومغناطیس در کشور نیز اظهار بی اطلاعی می کند و می افزاید: با توجه به تراکم جمعیتی در تهران، ضرورت اجرای این طرح در این شهر بیش از مشهد است.
عوارض مخرب این دکل ها بر سلامتی ثابت نشده است! با وجود این تفاسیر، معاون برنامه ریزی شرکت برق منطقه خراسان نیز در پاسخ به این سوال که با توجه به عوارض امواج الکترومغناطیسی دکل های فشار قوی، چرا حریم دکل ها رعایت نشده است، می گوید: در خصوص عوارض دکل ها و نتایج پزشکی به نتیجه متقنی نرسیده ایم و مسائلی که مطرح می شود در حد چند تحقیق و پژوهش است. ضمن این که هر دکل فشار قوی دارای حریم است و ما آن را رعایت می کنیم چون نهاد خدمت رسانی هستیم. «دکتر رجبی» می افزاید: شبکه های برق با توجه به استعلام از سازمان های مربوطه و دور بودن از مناطق مسکونی احداث می شود. اما پس از احداث این شبکه ها بناهای غیرمجاز و بدون نظارت ساخته می شود و ما هم در این خصوص با مشکلاتی مواجه هستیم. وی با اشاره به گروه های گشت شرکت برق برای جلوگیری از تجاوز به حریم خطوط می گوید: در نقاطی که این خطوط برای مردم مشکل ایجاد کرده باشد موضوع را بررسی می کنیم از جمله منطقه سیدی و… که خطوط را جمع آوری و خطی را به صورت دکل چهارمدار، در بخش راه آهن سرخس احداث کرده ایم.
هم چنین بر اساس سیاست گذاری در کلان شهرها، شبکه های جدید با هزینه های مضاعف و به صورت زمینی و کابلی انجام می شود تا هم مشکلات مردم کاهش یابد و هم باعث زیباسازی شهر شود. دکتر رجبی با بیان این که میزان ولتاژ دکل های برق در شهر ۶۳ و ۱۲۳ کیلو ولت و در شبکه های بین شهری ۴۰۰ کیلو ولت است می گوید: شرکت برق بر عملکرد شرکت های پیمانکار نظارت دقیقی دارد. چنان چه مردم در این خصوص اعتراضی داشته باشند و آن را به اطلاع روابط عمومی شرکت برق برسانند، این مسئله بررسی می شود. وی ادامه می دهد: در صورتی که کوتاهی از شرکت برق باشد ما در حد امکانات موجود مشکل را رفع می کنیم اما شهرداری هم باید از ساخت و ساز غیرمجاز جلوگیری و با توجه به قانون حریم، مجوز ساخت وساز بنا را صادر کند.
شهرداری نقش نظارتی دارد در حالی که بر اساس قانون، شهرداری وظیفه جلوگیری از ساخت وسازهای غیرمجاز را بر عهده دارد و این نقش در نزدیکی تاسیسات دولتی پررنگ تر می شود، دبیر کمیسیون ماده ۱۰۰ شهرداری نقش شهرداری را نظارت عالیه می داند.
دبیر کمیسیون ماده ۱۰۰ و نظارت بر ساخت وسازهای شهرداری مشهد در پاسخ به این سوال خراسان که چرا از ساخت و سازهای غیرمجاز در حاشیه شهر و در مجاورت دکل های برق جلوگیری نمی شود، می گوید: شهرداری این موارد را به کمیسیون ماده ۱۰۰ گزارش می دهد. اعضای کمیسیون نیز با توجه به شرایط دستور قلع یا جریمه فرد متخلف را صادر می کنند. «محمود برهانی» در پاسخ به این سوال که آیا با جریمه کردن، مشکل پیامدهای مخرب امواج الکترومغناطیسی بر سلامت شهروندان رفع می شود، اظهار می دارد: در این میان شهرداری نقش نظارت عالیه را دارد و در صورت مشاهده ساخت وساز غیرمجاز، مصالح بنا را جمع آوری و ساختمان را پلمب می کند. همچنین در صورت فک غیرمجاز پلمب متخلف را جریمه یا قلع بنا می کند و رای اعضای کمیسیون ۱۰۰ هم در اختیار شهرداری نیست.
