در طول چهار دهه ی اخیر به دلیل ورود ابزارهای الکترونیکی به زندگی روزمره ی انسان ها و کاربردهای گسترده ای که در ارتباطات، انتقال داده ها، صنعت، سیستم های وایرلس و غیره دارند، منابع جدیدی از امواج الکترومغناطیسی (ELF-EMF) و تابش های مایکروویو رادیو فرکانسی (RFR) به وجود آمده اند که منجر به ایجاد دسته ی جدیدی از آلاینده ها و افزایش نگرانی ها در مورد اثرات تابش های الکترومغناطیسی بر روی سیستم های بیولوژیکی شده است. در واقع می توان گفت که ما در دنیایی زندگی می کنیم که توسط حجم وسیعی از امواج احاطه شده ایم و این تابش ها با بدن برهمکنش می کنند.
در جهان امروز، همه افراد در معرض دو نوع میدان های الکترومغناطیسی هستند:
- میدان های الکترومغناطیسی با فرکانس بسیار پایین (ELF) ناشی از لوازم الکتریکی، الکترونیکی و خطوط برق.
- تابش فرکانس رادیویی (RFR) ناشی از دستگاه های بی سیم مانند تلفن های همراه و بی سیم، آنتن های تلفن همراه و دکل های مربوط به دستگاه های پخش.
قرارگیری در معرض میادین الکترومغناطیس به خصوص در فرکانس های مایکروویو و رادیویی اثرات و عواقب زیادی روی بهداشت و سلامت عمومی دارد. این اثرات شامل طیف وسیعی است و تمام ارگان های بدن را تحت الشعاع قرار می دهد. از جمله مشکلات ایجاد شده می توان به افزایش احتمال بروز انواع سرطان، ناباروری، اوتیسم، بیماری های عصبی، آلزایمر، اختلال در خواب و حافظه، اثرات سمیت ژنی (آسیب های DNA، تغلیظ کروماتین، اختلال در روند تعمیر DNA)، تغییر عملکرد سیستم ایمنی از جمله افزایش حساسیت و پاسخ های التهابی، سقط جنین و برخی از اثرات قلبی و عروقی اشاره کرد. با توجه به همه گیر شدن استفاده از وسایل بی سیم، تلفن های همراه و لپ تاپ ها، نیاز داریم که اقدامات جدی را جهت جلوگیری از اثرگذاری این میدان ها بر روی افراد در معرض انجام دهیم.
اثرات قرارگیری در معرض امواج الکترومغناطیسی (ELF-EMF-RFR) بر روی باروری و تولید مثل
میدان های الکترومغناطیسی و تابش های با فرکانس رادیویی با بافت های بدن انسان برهمکنش دارند و می توانند اثرات بدی بر روی باروری و تولید مثل داشته باشند. در اینجا مروری بر شواهد اثرات (ELF-EMF-RFR) بر روی پارامترهای زیادی از عملکرد اسپرم مردان ارائه شده است. هرچند که بیشتر مطالعات انسانی و حیوانی بر روی اسپرم و فاکتورهای باروری مردانه صورت گرفته است با این حال تحقیقاتی وجود دارند که اثر بد امواج الکترومغناطیسی بر روی باروری و سقط جنین در زنان را نشان می دهند. مطابق گزارشات ارائه شده استفاده از وسایل الکترونیکی خانگی و تلفن های همراه با کاهش تعداد اسپرم ها، تحرک و قابلیت زنده ماندن آنها، القای تغییرات پاتولوژیک در اسپرم و مورفولوژی بیضه، پتانسیل باروری در مردان را کاهش می دهد. فرایند تشکیل نطفه یک فرایند پیچیده و تحت تاثیر ژن ها و هورمون های زیادی می باشد که در بیضه اتفاق می افتد و ممکن است در معرض فرکانس های مایکروویو خاصی که هم اکنون مورد استفاده قرار می گیرند، باشد. تحقیق انجام شده در سال ۲۰۰۶ نشان داد که موش های نر بالغ که در معرض این میدان ها قرار گرفته اند (یک ساعت در روز و به مدت ۳۰ روز، ۱۲۸mT) کاهشی در سطح تستسترون و القای اکسیداسیون آنها دیده شده است. یک آزمایش مشابه در سال ۲۰۰۵ نشان داد که امواج الکترومغناطیسی با فرکانس ۵۰HZ (به مدت ۴هفته، ۰٫۲mT یا ۶٫۴mT) ممکن است شکستن رشته ی DNA در سلول های بیضه و تراکم کروماتین (رنگینه) اسپرم را در موش ها القا کند. Nakamura و همکارانش در سال ۲۰۰۰ نشان دادند که قرارگرفتن در معرض امواج مایکروویو پیوسته با طول موج ۲٫۴۵ GHz با چگالی انرژی mW/cm2 2 و به مدت ۹۰ دقیقه جریان خونی رحمی وابسته به جفت را کاهش و پروژسترون را در موش های باردار افزایش داد.
مدارک و شواهد تاثیر بر روی جنین و نوزادی
در سال ۲۰۰۶ تاثیر میدان های الکترومغناطیس بر روی جنین های در حال رشدی که در معرض تابش های تلفن همراه بوده اند در هر دو مدل جنین های انسانی و حیوانی مشاهده شد. Divan و همکاران (۲۰۰۸) دریافتند که کودکان متولد شده از مادرانی که در دوران بارداری از تلفن های همراه استفاده می کردند مشکلات رفتاری بیشتری نسبت به کودکانی که مادران آنها طی بارداری از تلفن همراه استفاده نکردند، دارند. بر این اساس مشاهده شد که این کودکان به ۲۵% مشکلات عاطفی بیشتر، ۳۵% بیش فعالی بیشتر، ۴۹% مشکلات رفتاری بیشتر دچار شده اند. Aldad و همکارانش (۲۰۱۲) نشان دادند که تابش های موبایل رشد مغز را در جنین موش تغییر می دهد. و موش های متولد شده بیش فعال بوده و دچار مشکلات رفتاری و اختلال حافظه بوده اند.
تاثیر امواج الکترومغناطیس بر سرطان خون
بر اساس مطالعات انجام شده مشخص گردید که امواج الکترومغناطیس بر ترشح ملاتونین و میزان بروز سرطان خون تاثیر گذار هستند. نتایج حاصل نشان داد که میزان شیوع سرطان در میان ساکنان نزدیک دکل های آنتن مخابراتی در مقایسه با کسانی که در گر نواحی دورتر زندگی می کردند بیشتر بود. همچنین مشاهده شد که حتی پرتودهی امواج با فرکانس های پایین نیز در دراز مدت موجب افزایش ریسک ابتلا به سرطان گردید.
تاثیر امواج الکترومغناطیس بر سرطان سینه
موسسه بین المللی تحقیق سرطان میادین مغناطیسی فرکانس بسیار پایین (ELFMF) را به عنوان یک عامل سرطان زای احتمالی انسان در نظر گرفته است. مواجهه با میادین الکترومغناطیس در صورت افزایش حساسیت به هورمون های جنسی مربوط به سرطان، می تواند از طریق کاهش تولید غده پینه آل از ملاتونین، سبب سرطان سینه در زنان شود. بر این اساس مشخص شد که کار در شب و در معرض امواج رادیویی موجب کاهش تولید ملاتونین می شود که این ماده نقش اساسی در ممانعت از رشد ملانوم و سرطان سینه دارد.
تاثیر امواج الکترومغناطیس بر اوتیسم
تحقیقات نشان داده است، بین تعداد کودکان مبتلا به اوتیسم (ASD) و قرار گرفتن در معرض امواج ماکروویو رابطه مستقیم وجود دارد. همچنین نتایج نشان داده، قرار گرفتن جنین در معرض امواج مایکروویو، جنین را برای پیشرفت بیماری ASD مستعد می سازد. بررسی مکانیزم های بالقوه، حضور مگنتیت در مغز انسان و مدولاسیون پالسی سیگنال های مایکروویو نشان می دهد که اشعه مایکروویو می تواند موجب اختلال در رشد و عملکرد مغز شود همچنین بررسی ها نشان داده، زمان اولین افزایش بیماری ASD از گسترش دستگاه های مایکروویو خانگی آغاز شد. در بسیاری از مطالعات در مورد افراد با بیمار ASD ، تنش اکسایشی و شواهد آسیب رادیکال های آزاد، پروتئین استرس سلولی و کمبود آنتی اکسیدان ها مانند گلوتاتیون مشاهده شد. تغییرات در مغز و عملکرد سیستم عصبی و اختلال خواب و بیماری اوتیسم از جمله مشکلاتی است که در اثر قرار گرفتن در معرض EMF / RFR رخ می دهد.
اثر تابش امواج الکترومغناطیس بر روی اختلالات خواب و حافظه
از جمله بارزترین اثر های شناخته شده امواج می توان به اختلال در خواب و تمرکز و نیز سردرد اشاره کرد. مهمترین اثر شیمیایی تابش در فرکانس رادیویی دفع یون های کلسیم از مغز است، این یون ها نقش مهمی را در عملکرد سیستم عصبی و رها سازی انتقال دهنده های عصبی بازی می کنند. یک تحقیق انجام شده بر روی ۸۵ تن از افرادی که در نزدیک آنتن ایستگاه تلفن همراه زندگی یا کار می کردند، حاکی از شیوع ۲۳٫۵% سردرد، ۲۸٫۲% تغییرات حافظه، ۹٫۴% رعشه، ۱۸٫۸% سرگیجه، ۲۱٫۷% علائم افسردگی و ۲۳٫۵% اختلالات خواب در میان گروه مورد مطالعه بود. به علاوه میدان های مغناطیسی موجب تغییر فعالیت نورون ها می شود که میزان تغییر به فرکانس، شدت و زمان اعمال میدان وابسته است. مطالعات انجام شده نشان داد که قرارگیری در معرض یک میدان مغناطیسی ۵۰ Hz در ۰٫۶ mT موجب کاهش دقت در عملکرد حافظه محاسباتی و کاهش حساسیت عملکرد تشخیص لغت می گردد. همچنین مطالعه دیگری روی اثرات پرتودهی میادین مغناطیسی بر حافظه تشخیص موش ها انجام گرفت و مشخص شد که پرتودهی مزمن با میادین مغناطیسی به شدت ۲۰۰ µT موجب تضعیف حافظه موش در تشخیص اجزای جدید گردید.
افزایش نفوذ پذیری از سد خونی مغزی ناشی از میدان های مغناطیسی و الکترومغناطیسی
مغز پستانداران از ورود ترکیبات بالقوه مضر در خون توسط یک سد، محافظت به عمل می آورد. این سد به اصطلاح سد خونی- مغزی (Blood–brain barrier )، نامیده می شود که یک سد نفوذپذیر انتخابی و آبگریز می باشد. یک BBB دست نخورده و سالم از بافت مغز در مقابل هجوم مولکول های آبدوست حفاظت می کند. آسیب BBB، منجر به ادم مغزی (cerebral edema)، افزایش فشار داخل جمجمه و در بدترین حالت آسیب غیر قابل بازگشت به مغز می شود. بر اساس نتایج مشاهده شده مشخص گردید که قرارگیری در معرض امواج الکترومغناطیس موجب افزایش نفوذپذیری سد خونی-مغزی می گردد که این امر سبب تسهیل در ورود ترکیبات مضر به مغز می شود.
سمیت ژنی و تغییر در بیان ژن ناشی از امواج الکترومغناطیسی
جهت بررسی اثرات موبایل بر سلول های بدن، تغییرات به وجود آمده در پروتئین ها مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد، قرار گرفتن در معرض RF-EME، در مدت زمان کوتاه، تغییر چندانی در پروتئوم ها ایجاد نمی کند، در حالی که ۸ ساعت قرار گرفتن در معرض RF-EME، منجر به افزایش سنتز پروتئین در سلول های T و فیبروبلاست ها و کاهش سلول های تک هسته ای می شود. نتایج نشان داده است که قرار گرفتن طولانی مدت در معرض امواج است که سبب تغییر در پروتئین ها، تنش سلولی و شکستن DNA می شود. برای بررسی پاسخ تابش امواج تلفن همراه با سیگنال MHz 900، دو نوع از خط سلول های اندوتلیال انسانی مورد بررسی قرار گرفتند. در آزمایش های انجام شده مشاهده شد، بیان ژن و بیان پروتئین در پاسخ به یک ساعت قرار گرفتن در معرض تابش امواج با میزان جذب W/Kg 8/2 تغییر می کند. این نشان می دهد که پاسخ سلول ها به تشعشع تلفن همراه ممکن است وابسته به ژنوم و یا پروتئوم باشد. بنابراین، این احتمال وجود دارد که انواع مختلف سلول ها و از گونه های مختلف، پاسخ ها و حساسیت های متفاوت نسبت به اشعه تلفن همراه داشته باشند. در کل نتایج نشان می دهد تابش امواج مبایل تغییرات گسترده ای در بیان ژن و پروتئین ایجاد می کند.
تغییر در DNA ناشی از امواج الکترومغناطیسی
نتایج حاصل از آزمایش ها در شرایط آزمایشگاهی و همچن بدن موجودات زنده، اثرات مخرب تابش الکترومغناطیسی فرکانس رادیویی بر DNA را تایید می کند. در این تحقیق، اثرات حاد قرار گرفتن در معرض امواج ۲۴۵۰ مگاهرتز، بر روی شکست رشته های DNA مورد بررسی قرارگرفته اند. طبق نتایج به دست آمده، افزایش شکست در رشته های DNA در هر دو نوع موج پالسی یا موج پیوسته صورت می گیرد. محققان بر این باورند که این اثرات می تواند از نتیجه اثر مستقیم انرژی الکترومغناطیسی فرکانس رادیویی بر مولکول های DNA و یا اختلال در ترمیم DNA آسیب دیده توسط سلول های مغزی باشد. بررسی اثرات امواج HF-EMF بر DNA نشان داد که سیگنال های GSM بر یکپارچگی DNA تاثیر می گذارند. در کل، داده ها نشان می دهد که HF-EMF با فرکانس حامل و ساختار مدولاسیون سیگنال GSM می تواند با تحت تاثیر قرار دادن مولکول DNA در خط سلولی تروفوبلاست انسان، منجر به افزایش قطعه قطعه شدن و دو شاخه شدن DNA شود.
اثر امواج الکترومغناطیسی بر سیستم های عصبی
بسیاری از گزارش ها نگرانی محققان را در رابطه با اثر قرار گرفتن در معرض فرکانس رادیویی (RFR در محدوده MHZ 300،۰۰۰- kHZ 10 بیان کرده اند. طبق بررسی های محققان بیوالکتریک، عملکرد سیستم عصبی در اثر این امواج مایکروویو دچار اختلال خواهد شد. مطالعات در مورد اثرات RFR بر روی سیستم عصبی شامل بسیاری از جنبه ها نظیر: مورفولوژی، الکتروفیزیولوژی، شیمی اعصاب، روان عصبی و روانشناسی می باشد. اثر RFR در یک ارگانیسم با افزایش درجه حرارت در بافت همراه خواهد بود، که باعث پاسخ حرارتی فیزیولوژیکی و رفتاری است. این پاسخ شامل فعالیت های عصبی در سیستم عصبی مرکزی و محیطی است. اثرات RFR در تنظیم حرارت به صورت گسترده مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت و اثرات RFR در سیستم عصبی مرکزی، اعصاب و غدد نیز بررسی شد و اختلال در عملکرد اعصاب و غدد به استرس، تغییر در ایمنی مربوط پاسخ ها، و رشد تومور تحت امواج مشاهده شد.
اثر امواج الکترومغناطیسی بر شنوایی
مطالعات اخیر جهت بررسی اثر تابش فرکانس رادیویی (RFR) در رشته های عصبی، یادگیری و حافظه بر روی حیوانات صورت گرفته است. بررسی اثرات امواج (نظیر اشعه تلفن همراه) بر فعالیت الکتریکی مغز و ارتباط با کارکردهای شناختی، اثرات مخرب امواج بر روی سیستم شنوایی و در مجموعه ای از گزارش ها، مواردی نظیر خستگی، سردرد، سرگیجه، اختلال خواب، و غیره اشاره شده است. قرار گرفتن در نزدیکی آنتن تلفن همراه منجر به رسوب مقدار نسبتا زیادی از انرژی فرکانس رادیویی در سر می شود. مشاهدات نشان می دهد که توزیع انرژی و اشعه در بدن می تواند عامل مهم در تعیین نتیجه اثرات بیولوژیکی RFR در بدن باشد.
رابطه امواج الکترومغناطیسی با حافظه و بیماری آلزایمر
تحقیقات نشان می دهد، میدان های مغناطیسی بسیار کم فرکانس (ELF-MF) منجر به تجمع منگنز در مغز، کلیه و کبد می شود. در اثر تجمع منگنز در مغز که سبب سمی شدن سیستم عصبی خواهد شد، بیماری هایی نظیر آلزایمر، پارکینسون و هانتینگتون رخ می دهد. همچنین نتایج نشان داد قرار گرفتن در معرض امواج EMF، بر پارامترهای بیوشیمیایی سرم خون اثرگذار است. منگنز جذب شده از روده از طریق شش ها به رگ های ورودی می رود. از بافت های اصلی که منگنز در آن ها رسوب میکند می توان به کبد، لوزالمعده و عضلات اشاره کرد. همچنین مغز نیز محل انباشت این مواد سمی است اگرچه مقدار آن کمتر از دیگر نقاط بدن است که در نهایت منجر به بروز بیماری های مربوط به حافظه خواهد شد.
اثر امواج الکترومغناطیسی بر تومورهای مغزی
در یک مطالعه مبتنی بر جمعیت و کنترل مورد در منطقه راین نکا-ادنولد (شامل ۱٫۳ میلیون نفر) از جمهوری فدرال آلمان، عوامل خطر برای توسعه تومور مغزی در ۲۲۶ مورد مبتلا به تومورهای مغزی اولیه مورد بررسی قرار گرفت و ۴۱۸ نفر تحت کنترل قرار گرفته و سوالات استانداردی از آنها پرسیده شد و تحلیلی از عوامل خطر شغلی و سیگار ارائه شد. هیچ شاهدی مبنی بر افزایش خطر بر اثر سیگار کشیدن پیدا نشد همچنین برای بسیاری از مشاغل نیز عامل خطر مهمی بر اثر عوامل شغلی مشاهده نشد. پنج گروه شغلی خاص مورد بررسی قرار گرفتند. اما نکته ی مهم افزایش قابل توجه خطر توسعه تومور مغز در ارتباط با کار در مشاغل الکتریکی برای زنان بود (خطر نسبی RR = 5.2).
منابع:
Pirogova, Elena, Irena Cosic, and Vuk Vojisavljevic. Biological effects of electromagnetic radiation. INTECH open Access Publisher, 2009. 2. Sage, Cindy, and David O. Carpenter. “Key scientific evidence and public health policy recommendations.” The BioInitiative Report (2012). 3. Kumar, Girish, and Girish Kumar. “Biological Effects of Electromagnetic Radiation.”
