امواج الکترومغناطیسی که از دکل برق فشار قوی با ولتاژ ۱۰۰۰ ولت یا بالاتر صادر می شود می تواند بر سلامت ساکنین اطراف دکل برق که تا شعاع ۲۰ یا ۵۰ متر زندگی می کنند تاثیرگذار باشد و برای آنان مشکلات خونی، مغزی و حتی معلولیت به وجود آورد. به نوشته خراسان، نتایج تحقیقات نشان می دهد که تاثیر این امواج بر کودکان و نوجوانان بیش از سایر گروه های سنی است. از این رو کارشناسان محیط زیست و حوزه سلامت زیستن در مجاورت و حریم خطوط دکل برق فشار قوی را تایید نمی کنند.
انرژی های غیرقابل لمس ساطع شده از دکل برق
صفایی کارشناس بهداشت حرفه ای نیز در این باره می گوید: انرژی حاصل از دکل برق فشار قوی قابل مشاهده و لمس نیست، اما در عین حال بسته به شدت میدان های الکترومغناطیسی که ایجاد می شود همچنین بنابر مدت زمان پرتوگیری و فاصله انسان از این منابع انرژی، تاثیر بر سلامت انسان دارد که گاهی هم بسیار مخرب است. مهندس گورانی مسئول بهداشت پرتوهای وزارت بهداشت در مورد آثار مخرب این انرژی بر سلامت انسان می گوید: همه وسایل برقی چه با ولتاژ پایین و ولتاژ بالا، دو میدان الکتریکی و مغناطیسی ایجاد می کنند و هرکدام از این میدان ها، حاوی انرژی است که بر بدن هر موجود زنده ای از جمله انسان که در معرض این میدان ها قرار می گیرد تاثیر می گذارد. گورانی همچنین می افزاید: زمانی که وسیله ای مانند لباس شویی به برق متصل است علی رغم این که خاموش است دارای میدان الکتریکی می باشد و از نظر بهداشتی این میدان الکتریکی نکته قابل توجهی است اما برای ایجاد میدان مغناطیسی حتماً وسیله باید روشن باشد، بنابراین حتی اگر وسیله به برق اما خاموش هم باشد، بسته به میدانی که ایجاد می کند، حاوی انرژی است و می تواند فرد را تحت تاثیر قرار دهد.
دکل برق و تاثیر بر سلامت
دکتر اصیلیان عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس و کارشناس محیط زیست در حوزه انرژی نیز در این باره می گوید: هرچه ولتاژ خطوط فشار قوی بالاتر باشد قطعاً می تواند میدان های مغناطیسی قوی تری را ایجاد کند که آثار سوء این میادین بر انسان ثابت شده است و حتی می تواند تاثیر بر محیط زیست هم داشته باشد. معاون پیشین محیط انسانی سازمان محیط زیست کشور یادآور می شود: بر اساس گزارش های واصله و تحقیقات انجام شده، فراوانی امواج الکترومغناطیسی که در پی نصب دکل برق فشار قوی در مناطق مسکونی منتشر می شود، باعث بروز مشکلات خونی، مغزی و حتی معلولیت برای ساکنانی که در حاشیه میدان مغناطیسی تاثیرگذار این امواج زندگی می کنند، شده است. این کارشناس محیط زیست متذکر می شود: آثار زیان بار این امواج بسته به نوع و شدت میدان آن ها متفاوت است، اما در مجموع عوارضی از جمله اختلالات خونی و مغزی ناشی از این امواج در افرادی که به طور مداوم در معرض آن هستند به اثبات رسیده است.
دکتر اصیلیان با بیان این که آثار این امواج کودکان و نوجوانان را بیش از هر گروه سنی دیگری تهدید می کند به ما می گوید: با توجه به این که گلبول های سفید و قرمز خون در سنین کودکی و نوجوانی در حال رشد هستند، هرگونه موتاسیون و جهش خونی می تواند به بروز اختلالات خونی وحتی انواع سرطان منجر شود. صفایی کارشناس بهداشت حرفه ای نیز به برخی تحقیقات علمی که در دنیا در این باره انجام شده، اشاره می کند و می گوید: برخی دانشمندان وجود رابطه بین انواعی از میدان های الکترو مغناطیسی و سرطان خون در کودکان را تایید و اعلام کرده اند کابل ها و دکل برق فشار قوی می توانند سبب بروز سرطان خون به ویژه در کودکان شوند. دکتر محمدی سرطان شناس نیز علاوه بر این که نظر کارشناسان محیط زیست را در این باره تایید می کند، می گوید: تاثیر دکل برق فشار قوی بر سلامت انسان به اثبات رسیده است و تحقیقاتی هم در رابطه با میدان های مغناطیسی و سرطان خون انجام شده است. وی می افزاید: در این زمینه چند سال پیش مطالعات فراگیر در انگلیس و برخی کشورها بر روی خطر ابتلای کودکان به سرطان به خصوص سرطان خون انجام شد، این مطالعات نشان داد که قرار گرفتن محل زندگی کودکان در نزدیکی خطوط فشار قوی خطر ابتلا به سرطان خون را در آن ها ۲ برابر می کند. وی در ادامه می گوید: در این پژوهش، افراد جامعه نمونه در محدوده یک کیلومتری خطوط برق ۲۷۵ و ۴۰۰ کیلو ولتی زندگی می کردند. بر اساس این تحقیقات کودکانی که در محدوده ۲۰۰ متری خطوط برق زندگی می کنند، امکان ابتلا به سرطان خون در آن ها ۶۹ درصد بیشتر از کودکانی است که در فاصله بیش از ۶۰۰ متری خطوط برق زندگی می کنند.
دکتر مصطفی رجبی معاون برنامه ریزی شرکت برق منطقه خراسان رضوی نیز عوارض دکل برق فشار قوی را بر سلامت انسان رد می کند و می گوید: درباره عوارض دکل برق هنوز هیچ بحث علمی و پزشکی متقنی که این خطوط تاثیر بر بهداشت و سلامت افراد داشته باشد، اعلام نشده است و همه تحقیقات و پژوهش ها در این زمینه فقط برحسب احتمال بوده است. وی می افزاید: ضمن این که هر دکل برق فشار قوی دارای حریم است و ما آن را رعایت می کنیم، چون یک نهاد خدمات رسان هستیم و سلامت مردم برای ما مهم است. اما مهندس علی گورانی مسئول بهداشت پرتوهای وزارت بهداشت نیز درباره بیماری های ناشی از مواجهه با دکل برق فشار قوی از جمله ارتباط سرطان خون با دکل برق فشار قوی چنین می گوید: چنین سوالی نیز مثل آن است که بگوییم آتش چه بیماری هایی ایجاد می کند؟ بدون تردید در جواب می گوییم بسته به شدت آتش، مدت ماندگاری و فاصله فرد از آتش دارد، عوارض آن از گرم شدن بدن شروع می شود تا هر عارضه ای که ممکن است فکر کنیم ادامه داشته باشد. این مقام مسئول نیز متذکر می شود: در مورد عوارض امواج نیز همین طور است و بستگی به مدت زمانی دارد که فرد در معرض شدت این انرژی قرار می گیرد. وی می گوید: به همین دلیل در این زمینه استانداردهای ملی تعریف شده و نباید در میدان هایی قرار بگیریم که مقادیر آن از استانداردهای تعریف شده بیشتر باشد.
رعایت حریم رعایت حریم خطوط فشار قوی یکی از مهم ترین عواملی است که می تواند خطرات تاثیرگذار را کاهش دهد، در قانون این حریم چگونه تعریف شده و چقدر رعایت می شود؟ مهندس علی گورانی مسئول بهداشت پرتوهای وزارت بهداشت با تاکید بر رعایت حریم این خطوط به ما می گوید: مردم باید نسبت به حریم ها آگاه باشند ودر ساخت مسکن این حریم را رعایت کنند. وی می افزاید: باید حریم این خطوط از سوی دستگاه های مسئول مشخص و برای آگاهی مردم روی پست ها نشان داده شود. مهندس گورانی خطوط فشار قوی را چنین تعریف می کند: هر خط، پست و تاسیساتی که ولتاژ ۱۰۰۰ ولت و بالاتر داشته باشد به اصطلاح فشار قوی نامیده می شود. این کارشناس وزارت بهداشت دو نوع حریم را در این خصوص بیان می کند و می گوید: قانون برای خطوط فشار قوی دو حریم تعریف کرده است:«حریم درجه یک» و «حریم درجه۲» حریم های درجه یک و درجه ۲ از جداول مختلف برخوردارند. اما حداقل و کمترین حریم از منابع انرژی ۳متر است و بی تردید هر چه ولتاژها افزایش یابد، حریم ها نیز افزایش می یابد. مهندس گورانی متذکر می شود: بسته به ولتاژ مربوطه، وزارت نیرو بر حسب قانون نباید اجازه دهد کسی به این حریم ها وارد شود و یا ساخت و سازی در آن محدوده انجام شود. وی در پاسخ به این سوال که متولی این نظارت کیست؟ می گوید: صاحب وسیله یعنی خطوط فشار قوی و حریم مربوط به آن وزارت نیرو است و باید در مقابل آن پاسخ گو باشد و این که بگویند مردم خود وارد این حریم شده اند، منطقی نیست و وزارت نیرو باید حریم ها را رعایت کند. دکتر اصیلیان عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس و کارشناس محیط زیست در حوزه انرژی نیز تعریف حریم را بسیار با اهمیت می داند و به ما می گوید: تعریف حریم بسیار مهم است و قانون آن را ۵۰متر لحاظ کرده است در حالی که هم اکنون این میزان هم رعایت نمی شود.
وی می افزاید: توسعه شهرها و افزایش جمعیت باعث شده است که در برخی استان ها نظیر کرمانشاه مناطق مسکونی در نزدیکی دکل برق بنا شود و حتی عبور چنین خطوطی را از روی زمین های کشاورزی شاهد هستیم در حالی که وزارت نیرو مسئول و متولی این امر است اما نظارت های ضعیف و به تعبیری نبود نظارت کافی در اجرای درست قوانین این بی ملاحظگی را دامن زده است. برای رسیدن به یک جواب کارشناسی با شرکت توانیر کشور تماس های مکرری داشتیم با آن که پی گیر موضوع بودیم متاسفانه این شرکت تا هنگام درج گزارش هیچ گونه پاسخی به ما نداد. اما دکتر مصطفی رجبی معاون برنامه ریزی شرکت برق منطقه خراسان رضوی نیز در این باره به ما می گوید: خطوط فشار قوی دارای دو حریم و با دو فاصله مشخص است. حریم یک که ۲۰ متر برای آن لحاظ شده و حریم دو که حدود آن در قانون ۵۰ متر پیش بینی شده است. وی می افزاید: براساس قانون در هر ساخت و سازی که در محدوده دکل برق انجام شود باید حریم خطوط فشار قوی را رعایت کنند. در حریم درجه یک هر گونه عملیات ساختمانی، احداث تاسیسات مسکونی، دامداری یا انبارداری و در حریم درجه دو احداث تاسیسات ساختمانی اعم از مسکونی، صنعتی، مخازن سوخت و آب تا هر ارتفاع ممنوع است. این کارشناس وزارت نیرو اظهار می دارد: فقط زراعت کاری فصلی و سطحی و حفر چاه، قنات و شبکه آبیاری با رعایت فاصله ۳متر از پی پایه ها بلامانع بوده است، لذا در صورتی که مردم به حریم قانونی خطوط انتقال توجه داشته باشند و آن را رعایت کنند، هیچ گونه مشکلی پیش نخواهد آمد و نباید نگران بروز عوارض و تهدید سلامت خود باشند.
رعایت استانداردها رعایت استانداردهای ضروری از مباحثی است که می تواند کاهش لطمات و صدمات را در پی داشته باشد، آیا استانداردی هم در این زمینه وجود دارد؟ دکتر اصیلیان عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس نیز در این باره معتقد است: با توجه به گسترش شهرها و افزایش جمعیت باید در قانون فعلی بازنگری شود و محدوده حریم ها طولانی تر شود و قبل از این بازنگری بهتر است که تحقیقات در این زمینه انجام و میدان ها در فواصل مختلف اندازه گیری شود و سپس حریم جدید براساس استاندارد تعریف شود. از وی سوال می کنیم استاندارد جهانی چه تعریفی برای آن دارد؟ دکتر اصیلیان در پاسخ می گوید: استاندارد در این باره برای هر منطقه متفاوت است و یک استاندارد ملی وجود دارد و این استاندارد هم با توجه به ولتاژ تعریف می شود. مهندس علی گورانی مسئول بهداشت پرتوهای وزارت بهداشت نیز رعایت استانداردهای ملی و بین المللی را در این بحث بسیار بااهمیت می داند و می گوید: مجریان این موضوع وزارت خانه هایی نظیر وزارت نیرو هستند، این ارگان ها نباید کاری کنند که مردم ناخواسته در میدان هایی قرار گیرند که مقادیر انرژی آن ها از استانداردهای ملی بیشتر است. وی می افزاید: زیرا انرژی ها قابل حس و لمس توسط انسان نیستند و حتما باید توسط آشکارساز سنجیده شوند لذا براین اساس لازم است که در این زمینه استانداردها رعایت شده و سیستم های سنجش و آشکارساز در کشور معمول تر و استفاده گسترده تری داشته باشند.
از این رو سازمان های متولی باید به رعایت استانداردها و شرح وظایفشان مقیدتر باشند. این مقام مسئول در ادامه به برخی تخلفاتی که در رعایت حریم های خطوط فشار قوی صورت می گیرد، اشاره می کند و می گوید: برخی تخلفات در ورود به این حریم ها صورت می گیرد به ویژه در شهرهای بزرگی مانند تهران به علت بالا بودن قیمت زمین، ممکن است حریم ها رعایت نشود. اما در مجموع مردم باید از حقوق شهروندی خود در مواجهه با برق های فشار قوی آگاهی داشته باشند. اما دکتر مصطفی رجبی معاون برنامه ریزی برق منطقه خراسان رضوی هیچ ضرورتی برای تغییر در این قانون نمی بیند و می گوید: استانداردهای مربوطه لحاظ می شود و در اکثر موارد این استانداردها محافظه کارانه تر است و بیشتر از محدوده حریم دیده می شود تا اثر منفی بر مردم کمتر شود. او به بحث ساخت و سازها در حریم اشاره می کند و می گوید: در برخی مناطق این خطوط احداث می شود اما بعد از احداث آن خطوط ساخت و سازی انجام می شود که در واقع تجاوز به حریم محسوب می شود از این رو ما به لحاظ حقوقی پی گیر هستیم و حتی بر اساس مجوزهای قضایی آن بنا را تخریب و با سازنده آن برخورد قانونی می کنیم. این مقام مسئول اظهار می دارد: چون احتمال تاثیر این خطوط بر سلامت افراد زیاد است و در برخی موارد نمی توانیم حریم را رعایت کنیم از این رو خطوط به شکل زیرزمینی و کابلی احداث می شود زیرا کابل هیچ تاثیری بر سلامت افراد ندارد و هدف ما این است که افراد در معرض امواج الکترومغناطیسی قرار نگیرند.
دکتر رجبی متذکر می شود: اگر حریم رعایت شود، هیچ نیازی نیست که تغییری در قانون ایجاد شود و ما به افراد توصیه می کنیم که اصلا در نزدیکی حریم ودر داخل حریم این خطوط، ساخت و ساز و زندگی نکنند. اما از صفایی کارشناس بهداشت حرفه ای سوال می کنیم با آن که مسئولان مدعی هستند که ما استاندارد ملی را رعایت می کنیم، مناطق مسکونی هم در کشور وجود دارد که در مجاورت دکل برق قرار گرفته باشد؟ او به صراحت می گوید: در اغلب شهرهای کشور دکل برق در درون شهر هستند اگر گذری به شهر تهران داشته باشید در مجاورت شهرک مخابرات سعادت آباد و شهرک پاسارگاد چنین دکل های فشار قوی را خواهید دید. وی می افزاید: همچنین در بخشی از منطقه محمدآباد کرج سلسله ای از دکل برق از روی ساختمان های مسکونی عبور کرده و دور تا دور آن ساختمان های ۲تا۳ طبقه ساخته شده است. این کارشناس بهداشت به کابل های برق فشار قوی که در حد فاصل تربت حیدریه تا قائن وجود دارد اشاره می کند و می گوید: قطعا در این مسیر روستا و مناطق مسکونی وجود دارد.
صفایی نیز شهرک طرق و انتهای نودره که در مشهد واقع شده است را عاری از دکل برق نمی داند و می گوید: تعدادی از شهروندان در مجاورت این خطوط در این مناطق زندگی می کنند. این کارشناس بهداشت متذکر می شود: اما از سال گذشته در بخشی از مناطق مسکونی تهران نظیر شهرک گلستان، هوانیروز و یاس که دارای دکل های برق فشار قوی با ولتاژ ۶۳ کیلوولت هستند و در واقع در محدوده آزادراه آزادگان واقع شدند دستور جمع آوری این خطوط داده شده و بنا است خطوط جدید به شکل زیرزمینی جایگزین شود. به هر حال هیچ مقام مسئول و کارشناسی تاثیر سوء دکل برق فشار قوی را بر سلامت انسان به طور قطعی رد نکرده از طرفی هم رشد جمعیت موجب می شود که برخی از شرایط اقتصادی و اجتماعی افراد سوءاستفاده کنند و مناطق مسکونی را در نزدیکی دکل برق احداث کنند، پس باید متولیان و مسئولان این امر نظارت های خود را جدی و قوی تر کنند و اجازه ندهند که سوءاستفاده ها باعث شود آمار مبتلایان بیماری های ناشی از چنین امواجی روز به روز افزایش یابد.
